Στην Ελλάδα, παρατηρείται το εξής οξύμωρο: έχουμε το υψηλότερο ποσοστό θανάτων από τροχαία ατυχήματα, αλλά είμαστε η τελευταία χώρα στην Ευρωπαϊκή Ενωση όσον αφορά τη δωρεά οργάνων με πτωματικούς δότες. Σύμφωνα με τον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων, το 2007 πραγματοποιήθηκαν 101 μεταμοσχεύσεις νεφρού από πτωματικό δότη, έναντι 144 το 2006. Τι φταίει;
Σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή «εμείς». Οπως συνεχώς τονίζεται, παρά τις εκστρατείες ενημέρωσης, δωρητές οργάνων είναι σήμερα μόνο 91.200 πολίτες (0,8% του πληθυσμού), ενώ και το γεγονός ότι παραμένουμε στους 6 πτωματικούς δότες οργάνων ανά εκατομμύριο πληθυσμού (στην Ισπανία είναι 37) αποδίδεται κυρίως στην άρνηση των συγγενών να συναινέσουν στην αφαίρεση οργάνων των ανθρώπων τους όταν εκείνοι χάνουν τη μάχη με τη ζωή.
Δεν είναι μόνο άγνοια
Ολα δείχνουν όμως ότι οι αιτίες του προβλήματος δεν εξαντλούνται στην «αδιαφορία» ή την άγνοια του κοινού. Καταρχήν, λόγω έλλειψης κρεβατιών στις ΜΕΘ, πολλοί καταλήγουν στα νευροχειρουργικά τμήματα, με αποτέλεσμα να μην ακολουθείται η διαδικασία της δωρεάς (σ.σ. ο νόμος ορίζει ότι μόνο μέσω των ΜΕΘ μπορεί να γίνει δωρεά). Λίγοι θα παραδεχθούν, επίσης, ότι όταν γίνεται πραγματική μάχη για ένα κρεβάτι στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, η πρώτη μέριμνα είναι να εξυπηρετηθεί ο επόμενος στη σειρά. Η «αξιοποίηση» των οργάνων μετά το θάνατο σημαίνει «κατάληψη» του πολύτιμου κρεβατιού για ακόμα περισσότερο καιρό -και εκεί έξω, στους θαλάμους, άνθρωποι πεθαίνουν.
Το 2007 αναφέρθηκαν μόλις 166 δυνητικοί δότες από τις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, έναντι 179 το 2006, από τους οποίους αξιοποιήθηκαν μόνο οι 64. Από αυτούς μεταμοσχεύθηκαν κατά μέσο όρο 2 όργανα, όταν από έναν δότη μπορούν να σωθούν πάνω από 10 ασθενείς. Δεν είναι τυχαίο επίσης ότι τα μεγαλύτερα νοσοκομεία της Αθήνας αναφέρουν τους λιγότερους δυνητικούς δότες (οι ΜΕΘ οφείλουν, σε περιπτώσεις εγκεφαλικών θανάτων, να το αναφέρουν στον ΕΟΜ).
Λίγοι θα παραδεχθούν, επίσης, ότι σε πολλές περιπτώσεις, η ενημέρωση των συγγενών για τη δυνατότητα να δωρίσουν τα όργανα του ανθρώπου τους και να σώσουν άλλους δέκα (τόσα είναι τα όργανα που μπορεί να χρησιμοποιηθούν), γίνεται τελευταία στιγμή, χωρίς δηλαδή να έχει προηγηθεί η προετοιμασία τους για μια τέτοια απόφαση.
«Η πικρή αλήθεια είναι ότι οι ΜΕΘ δεν δίνουν μοσχεύματα. Δεν έχει περάσει αυτή η φιλοσοφία στους γιατρούς», λέει στην «Κ» ο κ. Χρήστος Σβάρνας, πρόεδρος του Πανελλήνιου Συλλόγου Μεταμοσχευθέντων εκ Νεφρού (έχει 1.000 μέλη, σε σύνολο 2.400 μεταμοσχευθέντων νεφροπαθών που ζουν στη χώρα μας). «Χρειάζεται ενημέρωση και ευαισθησία. Να λένε στον κόσμο ότι από ένα σώμα μπορούν να ζήσουν 5-10 άνθρωποι».
«Πράγματι, στις ΜΕΘ γίνεται χαμός», έτσι ακριβώς είπε στην «Κ» ο διευθυντής του Νεφρολογικού και Μεταμοσχευτικού Τμήματος του Λαϊκού Νοσοκομείου και πρόεδρος της Ελληνικής Νεφρολογικής Εταιρείας κ. Γιάννης Μπολέτης. «Είναι βέβαιο ότι κάποιοι γιατροί θα έπρεπε να κάνουν μεγαλύτερη προσπάθεια γι’ αυτό το σκοπό. Υπάρχουν δυστυχώς παραδείγματα γιατρών χωρίς ούτε έναν δότη στο ενεργητικό τους. Από την άλλη, οι γιατροί και οι νοσηλευτές των ΜΕΘ είναι από τους πιο σκληρά εργαζόμενους Ελληνες. Οταν κάποιος αποβιώσει και οι συγγενείς δεχθούν να γίνει δωρεά, αυτό σημαίνει ότι μπορεί να μείνει στο κρεβάτι για ακόμα δύο εικοσιτετράωρα. Οι διαδικασίες είναι χρονοβόρες. Εως ότου ολοκληρωθούν έρχεται η ώρα για την επόμενη εφημερία του γιατρού, έρχεται η ώρα να κοιτάξουν πάλι τους ζωντανούς».
Εχθρικό σύστημα
Χαρακτηριστικό είναι, πάντως, το ότι μόνο στο 15% των περιπτώσεων, οι αρνήσεις των συγγενών οφείλονται στις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Σε ποσοστό 70% οφείλονται στην αγανάκτηση που τους έχει προκαλέσει το ίδιο το σύστημα. Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι δεν λαμβάνονται όργανα ούτε από τους δωρητές οργάνων (αυτούς που το είχαν οι ίδιοι εν ζωή δηλώσει στον ΕΟΜ) εάν δεν υπάρχει συναίνεση της οικογένειάς τους. Εχουν χαθεί άραγε και τέτοια πολύτιμα μοσχεύματα;
«Ο πολίτης θεωρεί το κράτος εχθρό του -και δικαίως», εξηγεί ο κ. Μπολέτης. «Μπείτε στη θέση κάποιου που έχει το παιδί του χτυπημένο σε τροχαίο. Αυτός ο άνθρωπος, πρώτα από όλα, τα έχει με την αστυνομία. Μετά, ψάχνει ΜΕΘ και δεν βρίσκει. Περιφέρεται σε κρεβάτια σε διαδρόμους. Οταν φτάνει στη ΜΕΘ, του λένε ότι το παιδί του κατέληξε. Κάτω από ένα τέτοιο κλίμα ποιος μπορεί να σκεφτεί θετικά τη δωρεά;».
Παρωχημένο θεσμικό πλαίσιο
Την ίδια ώρα, όλοι κάνουν λόγο για παρωχημένο θεσμικό πλαίσιο, το οποίο «μπλοκάρει» τις μεταμοσχεύσεις από ζώντες δότες. Μολονότι σε πολλές χώρες του εξωτερικού, επιτρέπεται η δωρεά οργάνων από οποιονδήποτε ζώντα δότη, χωρίς περιορισμό στο βαθμό συγγένειας, στην Ελλάδα ο ισχύον νόμος (2737/99) επιτρέπει τη δωρεά οργάνων μόνο από συγγενή πρώτου βαθμού (δηλαδή, από μητέρα, πατέρα, αδέρφια και σύζυγο). Το σκεπτικό του νομοθέτη ήταν η αποφυγή κρουσμάτων δωρεάς με στόχο τη συναλλαγή. Με το πρόβλημα ωστόσο να έχει χτυπήσει κόκκινο, το αίτημα για εκσυγχρονισμό του θεσμικού πλαισίου ακούγεται όλο και πιο έντονα. «Αυτή τη στιγμή, ένας άνθρωπος μπορεί να θέλει να δώσει το νεφρό του για να σώσει τον ξάδερφό του και να μην μπορεί», σημειώνει ο κ. Χρ. Σβάρνας. «Αυτό που επί χρόνια ζητάμε είναι να επεκταθεί η δωρεά από ζώντες δότες μέχρι τον 4ο βαθμό συγγένειας σε ευθεία και πλάγια γραμμή, τόσο δηλαδή από την πλευρά της οικογένειας όσο και από την πλευρά του συζύγου. Δηλαδή, ο πρώτος ξάδερφος να μπορεί να δώσει στον ξάδερφό του, ο πεθερός στο γαμπρό του, ο παππούς στον εγγονό του. Είναι φοβερό για κάποιον να ξέρει ότι υπάρχει μόσχευμα που μπορεί να τον σώσει και να μην μπορεί να το πάρει».
Εξάλλου, όπως επισημαίνει και ο κ. Γ. Μπολέτης, «ποιος μπορεί να αποκλείσει την περίπτωση συναλλαγής και μέσα στην οικογένεια;». «Εχω την αίσθηση ότι ολίγον εθελοτυφλούμε. Εγώ είμαι υπέρ της διεύρυνσης της δωρεάς χωρίς περιορισμούς. Το κατά πόσο γίνεται για πραγματικά αλτρουιστικούς λόγους ή όχι μπορεί να το ελέγχει μια ανεξάρτητη επιτροπή, με μέλη που δεν θα έχουν σχέση ούτε με τον ΕΟΜ ούτε θα είναι γιατροί. Σε κάθε περίπτωση ο κόσμος πρέπει να πιστέψει ότι η δωρεά μετά θάνατον είναι καλό πράγμα. Δημιουργεί ένα δίκτυο προστασίας που μπορεί να βοηθήσει κι εμάς τους ίδιους κάποια στιγμή. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι κάποιος πρέπει να κινήσει τα νήματα. Και αυτός πρέπει να είναι η Πολιτεία. Σήμερα, δυστυχώς, δεν ανταποκρίνεται».
Χορός εκατομμυρίων πίσω από τις αιμοκαθάρσεις
Πριν από περίπου έναν χρόνο, δύο βουλευτές του ΠΑΣΟΚ, που γνωρίζουν πολύ καλά τα προβλήματα του χώρου, καθώς είναι και οι ίδιοι μεταμοσχευθέντες νεφροπαθείς, οι κ.κ. Δ. Πιπεργιάς και Γ. Διαμαντίδης, κατέθεσαν στη Βουλή πρόταση νόμου για τις μεταμοσχεύσεις.
Αυτή προέβλεπε, μεταξύ άλλων, τη διεύρυνση των βαθμών συγγένειας μέχρι και τον 4ο βαθμό, αλλά και να επιτρέπεται σε άτομα που συνδέονται συναισθηματικά με το συγγενή να είναι δότες, μετά από γνωμοδότηση επιτροπής. Μολονότι η πρόταση είχε τύχει καθολικής αποδοχής, ενώ είχε εξασφαλιστεί και η συναίνεση του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου («Εμείς θα είμαστε οι πρώτοι που θα γίνουμε δωρητές οργάνων», είχε πει στους δύο βουλευτές), τελικώς δεν έγινε δεκτή. Τότε, ωστόσο, ο υπουργός Υγείας κ. Δ. Αβραμόπουλος είχε δεσμευθεί ότι εντός ενός μηνός θα κατέθετε νομοσχέδιο για τη βελτίωση του θεσμικού πλαισίου που διέπει τις μεταμοσχεύσεις, το οποίο θα ενσωμάτωνε πολλές από τις διατάξεις της πρότασης νόμου. Εχουν περάσει 11 μήνες και τίποτα.
Μιλώντας στην «Κ» ο Γιάννης Διαμαντίδης, βουλευτής της Β΄ Πειραιά, είναι καταπέλτης. «Ηταν αναμενόμενο. Πίσω από την ιστορία της αιμοκάθαρσης παίζονται εκατομμύρια. Υπάρχει αντίδραση από οργανωμένα κέντρα να μη γίνει πιο ευέλικτο το σύστημα της δωρεάς οργάνων και να συνεχίζεται η κατανάλωση σε φίλτρα, φάρμακα, μηχανήματα. Διαφορετικά δεν εξηγείται. Δεν είναι δυνατόν ο ελληνικός λαός, ένας λαός βαθιά συναισθηματικός, να είναι τελευταίος στην Ε.Ε. Να μην μπορούμε να ξεφύγουμε από αυτό το τέλμα. Είναι βέβαιο: η κατάσταση διαιωνίζεται επειδή κάποιους συμφέρει».