h1>
Η μεταναστευτική πολιτική της Ελλάδας δομήθηκε τα τελευταία 15 περίπου χρόνια οπότε και η χώρα μας από παραδοσιακός «προμηθευτής» εργατικού δυναμικού έγινε για πρώτη φορά χώρα υποδοχής μεταναστευτικού κύματος. Η πολιτική εκμετάλλευσης φτηνών εργατικών χεριών σε συνδυασμό με ένα διαμορφούμενο πλάνο ταξικού διαχωρισμού εθνολογικού χαρακτήρα καθόρισε ένα νομικό πλαίσιο στοχευμένο στον αποκλεισμό των μεταναστών και προσφύγων από τη διεκδίκηση βασικών ανθρωπιστικών δικαιωμάτων. Σε συνδυασμό δε με την αξεπέραστη κρατική γραφειοκρατία και τα απανταχού παρόντα κυκλώματα εκμετάλλευσης, γίνεται προφανές ότι η νομική αναγνώριση και συνεπώς η κοινωνική ένταξη μεταναστών και προσφύγων ουσιαστικά και συνειδητά καθίσταται από εξαιρετικά δύσκολη έως αδύνατη.
Μετανάστες
Ως οικονομικοί μετανάστες ορίζονται όσοι προσήλθαν στη χώρα με σκοπό την ανεύρεση εργασίας. Στην Ελλάδα η πλειοψηφία των μεταναστών προέρχονται από χώρες της Ανατολικής Ευρώπης (Αλβανία, Βουλγαρία, Ρουμανία, χώρες της πρώην ΕΣΣΔ). Το 2005 υπήρξε η τρίτη κατά σειρά νομοθετική παρέμβαση που έδινε τη δυνατότητα νομιμοποίησης (ετήσια άδεια εργασίας – άδεια παραμονής) σε όσους βρίσκονταν εκείνη τη στιγμή στη χώρα. (έπειτα από τα νομοθετήματα του 1996 και του 2001). Οι μετανάστες που έχουν εξασφαλίσει την ετήσια άδεια παραμονής και εργασίας από τους κατά τόπους δήμους και νομαρχίες αντίστοιχα, έχουν τη δυνατότητα έκδοσης βιβλιαρίου υγείας από τους ασφαλιστικούς φορείς. Τα κυριότερα έγγραφα που εξασφαλίζουν τη χορήγηση και ανανέωση της άδειας παραμονής είναι:
1. Αποδεικτικό στοιχείο διαμονής στη χώρα μέχρι 31.12.2004
2. Διαβατήριο ή άλλο ταξιδιωτικό έγγραφο
3. Παράβολο αξίας 146, 74 ευρώ
4. Πιστοποιητικό υγείας
5. Βεβαίωση εξαγοράς 150 ενσήμων
Κατ’ εξαίρεση όσοι προσήλθαν στη χώρα μετά το 2005 έχουν τη δυνατότητα νομιμοποίησης για τους κάτωθι λόγους:
1. ανθρωπιστικούς, όπως θύματα βασανιστηρίων, σοβαρά προβλήματα υγείας κ.α.
2. οικογενειακής επανένωσης
3. σπουδών
4. πρόσληψης από εργοδότη με άδεια από τη νομαρχία σε ειδικότητα για την οποία δεν υπάρχει η δυνατότητα ανεύρεσης γηγενούς εργαζομένου.
Στην πραγματικότητα βέβαια οι περιπτώσεις χορήγησης αδειών παραμονής για ανθρωπιστικούς λόγους είναι ελάχιστες, η νομαρχία δεν έχει εγκρίνει ποτέ πρόσληψη με άδεια από τον εργοδότη, ενώ οι λόγοι οικογενειακής επανένωσης και σπουδών αφορούν μεμονωμένες περιπτώσεις. Ουσιαστικά, λοιπόν, όλοι όσοι προσήλθαν στη χώρα μετά τo 2005 παραμένουν σε κατάσταση παρανομίας.
Και για τους «ευτυχείς», όμως, μετανάστες που το 2005 εξασφάλισαν μια άδεια παραμονής και εργασίας η νομική υπόσταση παραμένει επισφαλής. Η καθυστέρηση στη διαδικασία ανανέωσης της άδειας από τις αρμόδιες αρχές, η οποία μπορεί να διαρκέσει και μήνες, έχει σαν αποτέλεσμα πολλοί μετανάστες να μην μπορούν αυτό το χρονικό διάστημα να εργαστούν νόμιμα. Σαν αποτέλεσμα δημιουργείται σοβαρό πρόβλημα στην επόμενη ανανέωση άδειας εργασίας, καθόσον δεν μπορούν να έχουν ένσημα καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, αλλά ούτε και να δηλώσουν στον ΟΑΕΔ ότι είναι άνεργοι (σύμφωνα με το νόμο 2910) αφού δεν έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία νομιμοποίησής τους. Ταυτόχρονα, βέβαια, όπως γίνεται αντιληπτό εκκρεμεί και η ανανέωση της υγειονομικής ασφαλιστικής τους κάλυψης.
Όλα τα παραπάνω ισχύουν, φυσικά, με την προϋπόθεση ότι ο μετανάστης θα καταφέρει να εξασφαλίσει νόμιμη, αλλά και μόνιμη εργασία, καθώς ο απαιτούμενος αριθμός ενσήμων είναι ιδιαίτερα υψηλός (2003: 300 ένσημα, 2004: 150 ένσημα, 2005: 150 ένσημα). Αν λάβουμε, όμως, υπόψη τη μειωμένη πρόσβαση των νομίμων μεταναστών στη «νόμιμη» αγορά εργασίας και τη συνεχή καταπάτηση των εργασιακών τους δικαιωμάτων αντιλαμβανόμαστε ότι διαμορφώνεται εσκεμμένα ένα καθεστώς διαρκούς «ομηρίας» και ανασφάλειας, με σταθερά άνιση την αναλογία μεταξύ ανεπίσημων και νόμιμων μεταναστών. Η πολιτική βούληση που υπαγορεύει αυτή την πολιτική αποκαλύπτεται απροκάλυπτα στο θέμα των μεταναστών δεύτερης γενεάς. Παρά τις «χειροκροτούμενες» από φορείς και παρατηρητήρια, κυβερνητικές πρωτοβουλίες, παραμένει ακόμη και σήμερα άλυτο το πρόβλημα του νομικού καθεστώτος παιδιών που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στη χώρα μας ως πολίτες με προσωρινά και ανά πάσα στιγμή ανακλήσιμα δικαιώματα.
Αιτούντες άσυλο – πρόσφυγες
Στην ομάδα αυτή εμπεριέχονται όλοι όσοι προέρχονται από περιοχές εμπόλεμες ή που υπήρξαν σε εμπόλεμη κατάσταση, καθώς και όσοι διώκονται για τις πολιτικές τους πεποιθήσεις ή την φυλετική, θρησκευτική τους ιδιότητα. Κατά κανόνα χώρες προέλευσης αποτελούν οι χώρες της Κεντρικής Ασίας (Ιράν, Ιράκ, Μπαγκλαντές, Πακιστάν, Αφγανιστάν), της Μέσης Ανατολής (Παλαιστίνη) και της Αφρικής (Νιγηρία, Αιθιοπία, Σομαλία, Γκάνα)
Η διαδικασία απόκτησης πολιτικού ασύλου περιλαμβάνει 4 ενδεχόμενα νομικά καθεστώτα:
1.Καθεστώς διοικητικής απέλασης
Πιστοποιείται από ένα υπηρεσιακό σημείωμα το οποίο εκδίδεται από τον εισαγγελέα είτε εξ αρχής (με την είσοδο στη χώρα και κατά τη διάρκεια της 3μηνης κράτησής του) είτε μετά την απόρριψη του αιτήματος σε οποιοδήποτε στάδιο. Το σημείωμα αυτό δίνει στον αλλοδαπό περιθώριο 30 ημερών να φύγει από τη χώρα κατά τη διάρκεια των οποίων δε δικαιούται ιατρικής περίθαλψης. Θεωρητικά η αστυνομία είναι υπεύθυνη για την επαναπροώθηση του στη χώρα εισόδου, η οποία με τη σειρά της θα φροντίσει για την επάνοδο στη χώρα του. Καθώς όμως η Τουρκία, η οποία αποτελεί την κατ’ εξοχήν πύλη εισόδου, δεν έχει συνυπογράψει τις διεθνείς συμβάσεις για τη λαθρομετανάστευση, αρνείται την υποδοχή τους στο έδαφός της, με αποτέλεσμα οι αλλοδαποί να «εγκλωβίζονται» στη χώρα μας χωρίς τη δυνατότητα νομιμοποίησης, αλλά ούτε και νόμιμης εξόδου από αυτή. Ως απόρροια αυτού του αδιεξόδου, παράνομα κυκλώματα φροντίζουν, έναντι υψηλού αντιτίμου, την περαιτέρω προώθηση των αλλοδαπών σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (συνήθως την Ιταλία).
2. Αρχική αίτηση ασύλου
Ονομάζουμε αρχική αίτηση το ευφυέστατο τέχνασμα του ελληνικού κράτους, προκειμένου να είναι σύννομο με τις διεθνείς ανθρωπιστικές συμβάσεις και ταυτόχρονα να αποφεύγει τις δεσμεύσεις που απορρέουν από αυτές. Σύμφωνα λοιπόν με τις συμβάσεις αυτές το κράτος υποχρεούται να παρέχει προσωρινή άδεια παραμονής και δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη σε όλους τους αιτούντες ασύλου μέχρι να ολοκληρωθεί η εξέταση του αιτήματός τους. Προκειμένου να αποφευχθεί, λοιπόν, αυτός ο «σκόπελος» καθιερώθηκε ένα ενδιάμεσο νομικό καθεστώς στο οποίο εμπεριέχονται όλοι όσοι δηλώσουν πρόθεση να αποκτήσουν πολιτικό άσυλο στη χώρα μας και καταθέσουν σχετική αίτηση στην αστυνομία. Το έντυπο που παραλαμβάνουν αποτελεί στην πραγματικότητα έναν αριθμό πρωτοκόλλου το οποίο δεν αποτελεί άδεια παραμονής και δεν τους εξασφαλίζει ιατροφαρμακευτική κάλυψη.
3. Αίτηση ασύλου (ροζ κάρτα)
Η περίφημη «ροζ κάρτα» αποτελεί το επίσημο έγγραφο αιτούντος πολιτικού ασύλου στη χώρα μας. Αποτελεί άδεια παραμονής και ο κάτοχος της δικαιούται δωρεάν, πλήρη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Δίνεται στον αιτούντα μετά από πολλαπλές συνεντεύξεις με το Τμήμα Αλλοδαπών της Ασφάλειας και έχει ετήσια διάρκεια. Πρόκειται για μια χρονοβόρα διαδικασία που διαρκεί μέχρι και 3 έτη και κατά τη διάρκεια της οποίας μπορεί το αίτημα να απορριφθεί ανά πάσα στιγμή, χωρίς ουσιαστικά να εξετασθεί Υπεύθυνοι είναι 2 αξιωματικοί υπηρεσίας οι οποίοι χωρίς κατάρτιση και χωρίς την ύπαρξη αντικειμενικών κριτηρίων καλούνται να εξετάσουν 70 – 80 περιπτώσεις την ημέρα (μέση διάρκεια συνέντευξης 5 – 10 λεπτά). Τελικά ο αριθμός των αιτήσεων που εγκρίνονται είναι αναλογικά πολύ μικρός και με τάσεις σταδιακής περαιτέρω μείωσης. Επιπλέον, η καθυστέρηση στην έκδοσή της μερικές φορές υπερβαίνει το έτος με αποτέλεσμα ο αλλοδαπός να λαμβάνει την κάρτα ήδη ληγμένη!
4. Δελτίο αναγνωρισμένου πρόσφυγα
Πρόκειται για την πιστοποίηση χορήγησης πολιτικού ασύλου στον αλλοδαπό. Είναι μόνιμη, συνοδεύεται από άδεια παραμονής και ο φέρων δικαιούται δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Χορηγείται ουσιαστικά μόνο σε μεμονωμένες περιπτώσεις και μετά από πολυετείς ανανεώσεις της αίτησης ασύλου (Το 2004 χορηγήθηκαν 33 επί 4469 αιτούντων, ποσοστό 0,88%, το 2005 88 σε σύνολο αιτήσεων 9050, ποσοστό 1,90 και έως και τον Ιούνιο του 2006 50 σε σύνολο 3431, ποσοστό 1,53% ) (1).
Όπως γίνεται αντιληπτό η κρατική πολιτική στο ζήτημα του πολιτικού ασύλου δε διαφοροποιείται σημαντικά από αυτή που ακολουθείται και για τους μετανάστες. Ωστόσο υπάρχει μία ποιοτική διαφορά καθώς οι κατέχοντες την αρχική αίτηση ασύλου, παρόλο που δε διαθέτουν θέση άδειας παραμονής και εργασίας, δεν έχουν το φόβο της απέλασης, όπως οι ανεπίσημοι μετανάστες που στον οποιοδήποτε έλεγχο κινδυνεύουν να βρεθούν στα κρατητήρια και από ‘κει να επαναπροωθηθούν στη χώρα τους. Γεγονός που δεν τους προφυλάσσει, βέβαια, από συνεχείς ελέγχους και προσαγωγές σε αστυνομικά τμήματα, στην περίπτωση που το αστυνομικό όργανο δεν γνωρίζει ή δε θέλει να καταλάβει τι είναι αυτό το λευκό χαρτί που του παρουσιάζει ο αιτών άσυλο. Εντύπωση, πάντως, προκαλεί το γεγονός ότι ακόμη και κυβερνήσεις της Ε.Ε., θεσμικοί φορείς και ανθρωπιστικές οργανώσεις έχουν πολλές φορές καταγγείλει την Ελλάδα ως «χώρα επικίνδυνη» για τους αιτούντες άσυλο. Χαρακτηριστικά, η Επιτροπή Προσφύγων του ΟΗΕ παροτρύνει όλες τις χώρες της Ε.Ε. που εξετάζουν περιπτώσεις απόδοσης ασύλου σε πρόσφυγες σύμφωνα τη Συνθήκη του Δουβλίνου να μην τους επαναπροωθούν – όπως η συνθήκη ορίζει – στην Ελλάδα, αν αυτή είναι η χώρα εισόδου τους – και αυτή την πρακτική εφαρμόζουν ήδη η Νορβηγία και η Σουηδία.
Με βάση, λοιπόν, τα παραπάνω δεδομένα, γίνεται προφανής ο στόχος της κρατικής μεταναστευτικής πολιτικής για τη δημιουργία μιας μάζας εργατικών χεριών, παγιδευμένης στη μόνιμη ανασφάλεια, αποκλεισμένης από βασικές ανθρωπιστικές αξιώσεις και καθημερινά ευάλωτης στην κρατική καταστολή, στην εργοδοτική εκμετάλλευση και στην κοινωνική ρατσιστική συμπεριφορά. Αν αναλογιστούμε δε τη μοναδική δυνατότητα στήριξης του ασφαλιστικού συστήματος που θα παρείχε η απρόσκοπτη νομική αναγνώριση μεταναστών και προσφύγων, η πολιτική αυτή κρίνεται διπλά εγκληματική. Οι επικοινωνιακά σχεδιασμένες καλοκάγαθες μάσκες των πολιτικών όλων των χρωμάτων και το παραπαίον υπολειμματικό κοινωνικό κράτος δεν μπορούν να καλύψουν τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής. Η ωμότητα της κρατικής νομοθεσίας και της καθημερινής εφαρμογής της δεν επιτρέπουν σε κανένα «χριστιανό», «σοσιαλιστή», «αριστερίζοντα» πολιτικό ή πολίτη να δηλώνει άγνοια.
O Ημιόροφος
________________
Σημειώσεις:
(1) – Πηγή: Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες: http://www.unhcr.gr/exec.htm
(2) – ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑΣ, “Η Μετανάστευση και ο Διεθνής ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον κόσμο και η διαχείριση της αποδημίας”