Συζήτηση στη Θεσσαλονίκη με το γερμανό εκδότη Πέτερ Λέμαν για την ελευθερία επιλογών στο χώρο της ψυχικής υγείας
της Σταυρούλας Πουλημένη
Σε μία κοινωνία όπου τα δικαιώματα στην ψυχική υγεία αγνοούνται όχι μόνο από τους επαγγελματίες στον τομέα αλλά και από τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους η ψυχιατρική διαθήκη είναι ένα σημαντικό εχέγγυο προάσπισης των δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών.
Η ψυχιατρική διαθήκη αλλά και γενικότερα η ελευθερία επιλογών στο χώρο της ψυχικής υγείας ήταν τα κύρια θέματα στη διήμερη εκδήλωση που διοργάνωσε το Παρατηρητήριο για τα δικαιώματα στο χώρο της ψυχικής υγείας στις 23 και 24 Μαΐου στο β’ αμφιθέατρο της Νέας Φιλοσοφικής.
Κύριος προσκεκλημένος της εκδήλωσης ο Πέτερ Λέμαν, μέλος του δ.σ. του Ευρωπαϊκού Δικτύου πρώην Χρηστών και Επιζησάντων της Ψυχιατρικής, εκδότης στο Βερολίνο και ένας από τους πρώτους ανθρώπους που πήραν την πρωτοβουλία πριν από 30 χρόνια να ανοίξουν δημόσια τη συζήτηση για τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών στη Γερμανία.
Τι είναι όμως η ψυχιατρική διαθήκη; Πρόκειται για ένα έγγραφο νομικά κατοχυρωμένο, στο οποίο ο ψυχικά ασθενής δηλώνει τι επιτρέπει και τι όχι να συμβεί πάνω του, σε περίπτωση που χρειαστεί νοσηλεία σε κάποιο ψυχιατρικό ίδρυμα. Επίσης στο έγγραφο αυτό, για το οποίο θεωρείται απαραίτητη η παρουσία νομικού συμβούλου, ορίζεται και το άτομο εμπιστοσύνης του ασθενούς, χωρίς να θεωρείται αυτονόητο ότι πρέπει να είναι συγγενής πρώτου βαθμού. Νομικά στηρίζεται στον ποινικό κώδικα της Γερμανίας, κατά τον οποίο οποιαδήποτε εφαρμογή μέτρων που προκαλέσουν τραυματισμό ή βλάβη σε ασθενή συνιστούν ποινικό αδίκημα. Η νομιμότητα της ψυχιατρικής διαθήκης μπορεί να αρθεί μόνο σε περίπτωση που υπάρχει κοινά ομολογούμενος κίνδυνος για θάνατο του ασθενούς (π.χ. σε περίπτωση αυτοκινητικού ατυχήματος κ.ά.) ή αν ο ίδιος δηλώσει ότι επιθυμεί την αναίρεσή της.
Σύμφωνα με τον Πέτερ Λέμαν, το δικαίωμα να συναινεί κανείς ή να απορρίπτει πράγματα που πρόκειται να γίνουν πάνω του δεν είναι ένα θέμα που σχετίζεται με τη δικαιοπρακτική ικανότητα, αλλά αποτελεί βασικό ανθρώπινο δικαίωμα, το οποίο έχει ο καθένας, σε όποια κατάσταση κι αν βρίσκεται. Έτσι η ψυχιατρική διαθήκη καταγράφει την επιθυμία που εκφράζει ο ασθενής σε περιόδους νηφαλιότητας, για να την επιβάλλει σε περιόδους που θα κριθεί ότι για κάποιον λόγο δεν είναι σε θέση να δώσει τη συγκατάθεσή του ή να απορρίψει κάποιου είδους θεραπεία. Η συνθήκη αυτή αφορά όχι μόνο τις πρακτικές της καθήλωσης (το γνωστό δέσιμο των ασθενών) ή το ηλεκτροσόκ αλλά και την αναγκαστική χορήγηση ψυχοφαρμάκων και ιδιαίτερα των νευροληπτικών. Έρευνες που συγκέντρωσε ο ψυχίατρος Adendorf στη Γερμανία πιστοποιούν ότι ο μέσος χρόνος ζωής των ανθρώπων που κάνουν χρήση τους είναι σημαντικά χαμηλότερος σε σχέση με το γενικό πληθυσμό. Επίσης θεωρούνται υπεύθυνα για καρδιαγγειακά νοσήματα, διαβήτη, όψιμη δυσκινησία, αλλά και ότι προκαλούν ισχυρή εξάρτηση και τάσεις αυτοκτονίας.
Η ψυχιατρική διαθήκη κατά τον Λέμαν δεν διασφαλίζει μόνο τη βούληση του κάθε ανθρώπου υπέρ ή ενάντια κάποιας θεραπείας, αλλά και τους όρους με τους οποίους θα διεξαχθεί αυτή. Αυτό επιτυγχάνεται με την απαραίτητη κατ’ αυτόν επικαιροποίηση της ψυχιατρικής διαθήκης, έπειτα από κάθε είδους κρίση και σύμφωνα με την παραδοχή ότι ο ίδιος ο ενδιαφερόμενος είναι ο πιο κατάλληλος να κρίνει τι τον ωφέλησε και τι όχι κατά τη διάρκεια της κρίσης.
Σε σχέση με την αντιμετώπιση που είχε η πρωτοβουλία για την ψυχιατρική διαθήκη στην Ευρώπη, ο Λέμαν υποστηρίζει ότι, όπως και στην Ελλάδα, όπου εφαρμόζεται το κλασικό ψυχιατρικό μοντέλο, η διεκδίκησή της ήταν υπόθεση δύσκολη. Με τη στήριξη όμως νομικών συμβούλων, ψυχιάτρων και μέσω κινητοποιήσεων των ίδιων των ενδιαφερομένων η ψυχιατρική διαθήκη έχει γίνει αποδεκτή ή συζητιέται έντονα σε αρκετά ψυχιατρικά ιδρύματα της Ευρώπης.
Όσο λοιπόν η ψυχική υγεία θα γίνεται όλο και πιο δυσεύρετη και όσο τα ψυχοφάρμακα και οι κλασικές μορφές νοσηλείας θα αποτελούν για πολλούς ανθρώπους αδιέξοδο, η συζήτηση για την ελευθερία επιλογών στην ψυχική υγεία δεν αφορά μόνο τους ψυχιάτρους και τους ψυχικά πάσχοντες αλλά και όλους τους ανθρώπους που έρχονται άμεσα ή έμμεσα αντιμέτωποι με τον ψυχικό πόνο.