Καθώς η Ανθρωπότητα αργά αλλά σταθερά αρχίζει να αντιμετωπίζει θεραπευτικά την πανδημία από τον covid 19 και καθώς οι έρευνες γι’ αυτήν πληθαίνουν τόσο τα συμπεράσματα για τις αιτίες της πανδημίας εξάγονται με περισσότερη ασφάλεια και νηφαλιότητα.
Ο δρόμος μέχρι να φωτιστούν πλήρως οι αιτίες είναι φυσικά μεγάλος αλλά έχει ήδη χαραχτεί από την επιστημονική κοινότητα. Είναι ένας δρόμος που κινείται μακριά από τους “ψεκασμένους” και από τις ιστορίες συνωμοσίας τύπου Τράμπ και που έρχεται να προστεθεί σε αυτούς τους δρόμους που οδήγησαν σε συμπεράσματα για προηγούμενες πανδημίες του εικοστού πρώτου αιώνα.
Το βασικό πρόβλημα που προκύπτει από τη μελέτη των αιτίων δεν είναι κυρίως η αποδοχή τους αλλά η αντιμετώπιση τους εφόσον είναι ένα θέμα που απαιτεί ριζοσπαστικές αλλαγές στη νοοτροπία των λαών και των κυβερνήσεων, δηλαδή είναι θέμα βαθιά πολιτικό και παγκόσμιο.
Η μεγάλη υγειονομική και κατά συνέπεια οικονομική κρίση της πανδημίας συσχετίζεται άρρηκτα με τη περιβαλλοντική κρίση που μαστίζει την εποχή μας, θα λέγαμε ότι είναι προϊόν της. “Η κλιματική κρίση η οποία φυσικά δεν σταμάτησε να υφίσταται λόγω της πανδημίας του κορονοϊού αλλά και η ίδια η πανδημία είναι το μήνυμα που μας στέλνει η ίδια η φύση, μήνυμα που θέτει την Ανθρωπότητα ενώπιον των ευθυνών της για τη καταστροφή των οικοσυστημάτων και του περιβάλλοντος” λέει η διευθύντρια του περιβαλλοντικού προγράμματος του ΟΗΕ Ινγκερ Αντερσεν.
Οταν οι Ευρωπαίοι έφτασαν πριν από αιώνες στις αποικίες του λεγόμενου Νέου Κόσμου άπειροι άνθρωποι του ντόπιου πληθυσμού πέθαναν λόγω ιώσεων των Ευρωπαίων που ήταν άγνωστες σε αυτούς. Εαν συνέβει αυτό με ιούς που υπήρχαν στο ίδιο είδος, δηλαδή στον άνθρωπο, μπορούμε να αναλογιστούμε τι συμβαίνει και τι ακόμα πιό εφιαλτικό μπορεί να συμβεί στο μέλλον με ιούς που μεταφέρονται από τα ζώα στους ανθρώπους. Ο Π.Ο.Υ (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας) θεωρεί ότι το 23% των θανάτων παγκόσμια οφείλονται σε περιβαλλοντικά αίτια ενώ το έγκριτο αμερικάνικο περιοδικό Wired, με διεθνή απήχηση,αναφέρει ότι τα δύο τρίτα των καρκίνων συσχετίζονται με περιβαλλοντικές τοξίνες. Η συνεχιζόμενη καταστροφή των βιοτόπων και των οικοσυστημάτων σε συνδυασμό με την άνοδο της θερμοκρασίας “στριμώχνουν” την άγρια ζωή,την φέρνουν πιό κοντά στον άνθρωπο και διευκολύνουν το πέρασμα των ζωονόσων σε αυτόν. Στην Κίνα αλλά και σε άλλες ασιατικές χώρες καθώς και σε χώρες της υποσαχάριας Αφρικής υπάρχουν, οι γνωστές πλέον, αγορές όπου τα άγρια ζώα σφαγιάζονται μπροστά στον πελάτη,τα οποία στρεσαρισμένα και ανοσοκατεσταλμένα λόγω αιχμαλωσίας και μεταφοράς απεκκρίνουν κάθε παθογόνο μικροοργανισμό που έχουν επάνω τους. Η επαφή των ανθρώπων με τα υγρά αυτών των ζώων δημιουργεί τις καλύτερες συνθήκες για τη διασπορά των ζωονόσων οι οποίες μεταφέρονται εύκολα από κάποιον που ταξίδεψε από εκεί στο Λονδίνο. Καθώς ο πλούτος και η επικοινωνία παγκόσμια αυξάνει,τόσο περισσότερο αναζητούνται τρόφιμα της άγριας ζωής και τόσο περισσότερο οι άνθρωποι εισχωρούν στους βιοτόπους της.
Η εισβολή μας σε αυτούς και η καταστροφή των οικοσυστημάτων τους μας φέρνει όλο και περισσότερο σε επαφή με πρωτόγνωρους και αρχέγονους μικροοργανισμούς με απρόβλεπτες συνέπειες. Αυτή η εισβολή δεν συμβαίνει μόνο στις προαναφερθείσες περιοχές του πλανήτη αλλά και στον Δυτικό κόσμο. Για παράδειγμα ενώ αποψιλώνονται σιγα-σιγά τα δάση της Βορειοανατολικής Αμερικής η αστική ανάπτυξη εκδιώχνει τα ζώα από τους βιοτόπους τους με ανάλογες συνέπειες. Μία από τις συνέπειες είναι η μη ρύθμιση των τσιμπουριών (κροτώνων) τα οποία πλέον δεν μεταφέρουν μόνο τη Νόσο του Lyme αλλά και επτά νέους παθογόνους μικροοργανισμούς με γρήγορη εξάπλωση.
Θα ήταν βέβαια λάθος να πιστέψουμε ότι οι σύγχρονοι ζωονόσοι προέρχονται μόνο από την άγρια ζωή και δη από την Κίνα. Συνήθως η μεταφορά των παθογόνων μικροοργανισμών δεν γίνεται απευθείας από το άγριο ζώο αλλά μέσω ζώων της βιομηχανοποιημένης κτηνοτροφίας. Η εκτροφή γενετικά τροποποιημένων ζώων εντατικοποιημένης παραγωγής καταργεί ουσιαστικά οποιαδήποτε “αντιπυρική ζώνη” ανοσίας δημιουργώντας συνθήκες όπου οι ιοί και γενικά οι παθογόνοι μικροοργανισμοί κάνουν πάρτι. Οι πολυεθνικές εταιρείες διατροφής και οι κυβερνήσεις που τις στηρίζουν έχουν μια τεράστια ευθύνη. Τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC ) των ΗΠΑ εκτιμούν ότι τα τρία τέταρτα των νέων ή αναδυομένων ασθενειών που μολύνουν τους ανθρώπους προέρχονται από τα ζώα.
Σε αυτές τις αιτίες θα πρέπει να προσθέσουμε και τους επιβαρυντικούς παράγοντες οι οποίοι δεν είναι καθόλου αμελητέοι. Η ατμοσφαιρική ρύπανση κρατάει ίσως τα πρωτεία ανάμεσα τους. Μελέτη του πανεπιστημίου Χαρβαρντ σε 3.000 κομητείες καταγράφει σημαντική αύξηση των μικροσωματιδίων PM2.5 και τα συνδέει με αύξηση 15% στη θνησιμότητα από covid. Στο αίμα επίσης όλων των Ευρωπαίων ανιχνεύονται οι συνθετικές χημικές ενώσεις PFAS που χρησιμοποιούνται σε σειρά οικιακών και βιομηχανικών προϊόντων από τα αδιάβροχα ρούχα μέχρι τα μαγειρικά σκεύη τεφλόν και τις συσκευασίες τροφίμων. Οι ενώσεις αυτές διασπώνται πολύ δύσκολα στον οργανισμό υποσκάπτοντας το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Αλλοι παράγοντες θεωρούνται οι στρεσογόνες συνθήκες των μεγάλων πόλεων και η κακή διατροφή (ανάμεσα τους η παχυσαρκία). Τέλος δεν θα πρέπει να ξεχνάμε την υποβάθμιση των δημοσίων συστημάτων Υγείας που είναι τόσο σημαντικά όχι μόνο για τη θεραπεία αλλά και για την πρόληψη.
Η πανδημία του covid 19 τράβηξε χειρόφρενο στην ανθρώπινη ζωή και στη παγκόσμια οικονομία. Η αντιμετώπιση της, χωρίς εθνικές περιχαρακώσεις, περνάει μέσα από την κατανόηση των αιτίων της και τη συλλογική στάση ατόμων και κυβερνήσεων. Χρόνος για καθυστερήσεις δεν υπάρχει.
* Ο Δημήτρης Σωφρονάς είναι ιατρός δερματολόγος-αφροδισιολόγος, μέλος του Δ.Σ. του Ιατρικού Συλλόγου Μεσσηνίας και εκλέκτορας στον Πανελλήνιο Ιατρικό Σύλλογο.