Του Χαριδημου Κ. Τσουκα*
Θλιβερό συμπέρασμα… Τελειώνοντας το προτελευταίο κεφάλαιο του γλαφυρού αυτοβιογραφικού του βιβλίου «Οδοιπορικό για τη Γνώση» (Εστία, 2009), ο διακεκριμένος καθηγητής Ιατρικής Χ.Μ. Μουτσόπουλος (Χ.Μ.) μελαγχολικά παρατηρεί: «Η εμπειρία αυτή μου δίδαξε πόσο δύσκολος είναι ο δρόμος για τον εκσυγχρονισμό των θεσμών μας και πόσο τα ιδιοτελή συμφέροντα επιβάλλονται στο δημόσιο συμφέρον».
Για ποια εμπειρία μιλά ο συγγραφέας; Από τις αρχές του 1999 μέχρι το καλοκαίρι του 2000 διετέλεσε πρόεδρος του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΟΦ), ενώ πιο πριν, από το 1996 έως το 1998, προήδρευσε της Εθνικής Επιτροπής Λίστας Συνταγογραφούμενων Φαρμάκων (ΕΕΛΣΦ). Στο εξαίρετο βιβλίο του ο Χ.Μ. περιλαμβάνει ένα διαφωτιστικό κεφάλαιο, στο οποίο περιγράφει την εμπειρία του ως διαμορφωτή δημόσιας πολιτικής στον χώρο του φαρμάκου.
Ο Χ. Μουτσόπουλος, εξέχων πανεπιστημιακός γιατρός με παγκόσμια αναγνώριση, δεν προσχωρεί στο κυρίαρχο πολιτικο-καθηγητικό σύστημα συναγελασμού και διαπλοκής. Δεν προσεταιρίζεται τους πολιτικούς· αντιθέτως, οι πολιτικοί προστρέχουν σε αυτόν. Διαθέτει ανεξαρτησία, η οποία, σε συνδυασμό με βαθιά γνώση, εδραία αυτοπεποίθηση, διεθνή εμπειρία, και απαιτητικό επαγγελματισμό, τον κάνουν να μην επιδιώκει να είναι πολιτικά αρεστός, αλλά κοινωνικά χρήσιμος και επαγγελματικά σεβαστός.
Η επιτροπή για την ΕΕΛΣΦ, αποτελούμενη από επιστήμονες υψηλού κύρους, θέτει διεθνώς αποδεκτά κριτήρια, συντάσσει τη σχετική λίστα, και την υποβάλλει στα αρμόδια υπουργεία. Η εγχώρια φαρμακοβιομηχανία αντιδρά, αφού πλέον μόνο φάρμακα με αποδεδειγμένη θεραπευτική αξία θα μπορούν να συνταγογραφούνται από τα ασφαλιστικά ταμεία, οδηγώντας έτσι σε μείωση περιττών δημοσίων δαπανών. Κατευθυνόμενα δημοσιεύματα στον Τύπο δημιουργούν ανασφάλεια.
Σε σύσκεψη στο υπουργείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων, ο εκπρόσωπος της φαρμακοβιομηχανίας εκφράζει με θλίψη ότι «με τη λίστα θα αφήσετε χωρίς δουλειά διακόσιες ελληνικές οικογένειες». Η έγνοια του βιομηχάνου είναι συγκινητική, αν και διόλου πρωτότυπη – «ό,τι είναι καλό για την Τζένεραλ Μότορς είναι καλό για την Αμερική». Η αντίδραση είναι προβλέψιμη. Εκείνο που είναι λιγότερο προβλέψιμο είναι η απεμπόληση του δημοσίου συμφέροντος από τους ταγούς του – τους υπουργούς. Οι αντιδράσεις της φαρμακοβιομηχανίας έκαμψαν την τότε κυβέρνηση. Με εύσχημο τρόπο, τα φάρμακα που αποκλείσθηκαν από τη λίστα επανήλθαν. Τα ιδιωτικά συμφέροντα κατίσχυσαν. Μαντεύετε γιατί…
Ενα χρόνο αργότερα προτείνεται στον Μουτσόπουλο η προεδρία του ΕΟΦ, την οποία αποδέχεται αμισθί, παρά τις πολλές και εύλογες επιφυλάξεις του αρχικά. Συστήνει υψηλών προδιαγραφών Διοικητικό Συμβούλιο, καθιερώνει διαδικασίες που προάγουν τη διαφάνεια και την αποτελεσματικότητα του ΕΟΦ, επιταχύνει σημαντικά τον ρυθμό έγκρισης νέων φαρμακευτικών ουσιών, ελέγχει αυστηρά την ισοδυναμία αντίγραφων και πρωτότυπων φαρμάκων (τα πρώτα είναι αρκετά φτηνότερα από τα δεύτερα), προτείνει τον διορισμό ανθρώπων κύρους σε επιστημονικές επιτροπές του ΕΟΦ.
Οι αντιδράσεις δεν άργησαν να φανούν. Βουλευτές της τότε αξιωματικής αντιπολίτευσης υποβάλλουν ερωτήσεις στη Βουλή και μεροληπτικά δημοσιεύματα υποστηρικτών της φαρμακοβιομηχανίας βάλλουν εναντίον του διορισμού του. Οι αντιδράσεις κορυφώνονται όταν, τον χειμώνα του 2000, τα ΜΜΕ δραματοποιούν κρούσματα μηνιγγίτιδας, πανικοβάλλοντας την κοινή γνώμη. Μετά από μελέτη, ο ΕΟΦ αποφαίνεται ότι το εμβόλιο μηνιγγιτιδόκοκκου δεν ενδείκνυται για μαζικό εμβολιασμό και ότι πρέπει να χορηγείται μόνο από τα υγειονομικά κέντρα της χώρας.
Ο φαρμακοβιομήχανος που παράγει το σχετικό εμβόλιο δεν χάρηκε και το έδειξε ποικιλοτρόπως. Σε συνάντησή του με τον Μουτσόπουλο, ο βιομήχανος του πετάει κατάμουτρα: «Κύριε πρόεδρε θα είστε παρελθόν για τον Οργανισμό». Λίγους μήνες αργότερα, η «πρόβλεψή» του δικαιώθηκε. Το καλοκαίρι του 2000 ο Μουτσόπουλος παραιτήθηκε. Παρά τις αρχικές κυβερνητικές βεβαιώσεις, γνωμάτευση του υπουργείου Παιδείας απεφάνθη ότι δεν μπορούσε να είναι άμισθος πρόεδρος του ΕΟΦ διατηρώντας παράλληλα την πανεπιστημιακή του θέση. Ηταν ήδη πολύ «ενοχλητικός»…
Ανθρωποι «προτεσταντικών» προδιαγραφών σαν τον Μουτσόπουλο, είναι «δύστροποι», «απρόβλεπτοι», «μη συνεργάσιμοι». Παίρνουν τη δουλειά τους στα σοβαρά, θεωρούν το δημόσιο αξίωμα μέγιστη τιμή και ευθύνη, δεν κάνουν εκπτώσεις στα απαιτητικά κριτήριά τους, δεν παίρνουν «δωράκια», δεν χαρίζονται. Τέτοιοι άνθρωποι είναι επικίνδυνοι για ένα διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα. Γι’ αυτό και τη χώρα δεν τη διοικούν άνθρωποι με το ανάστημα του Μουτσόπουλου, αλλά σπιθαμιαίοι κομματάνθρωποι σαν κι αυτούς που βλέπετε γύρω σας.
* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας είναι καθηγητής στο ALBA και στο University of Warwick.