«Χαμένοι στη μετάφραση» ή «Ξανανακαλύπτοντας την Αμερική» θα μπορούσαν να είναι οι τίτλοι στο ζήτημα της στοιχειώδους αντιμετώπισης της εξάρτησης από τα ναρκωτικά και των επιπτώσεών της στην Ελλάδα, στην οποία, σύμφωνα με συντηρητικούς υπολογισμούς από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (ΕΚΤΕΠΝ), οι προβληματικοί και όχι περιστασιακοί χρήστες ηρωίνης, της κύριας ουσίας κατάχρησης στη χώρα, φτάνουν έως και τους 27.000 ή αλλιώς περί τα 2,6 άτομα στα χίλια. Στην Ευρώπη -υπό το βάρος του 1,5 εκατομμυρίου χρηστών οπιοειδών- εδώ και 20 χρόνια η τάση μείωσης της βλάβης προς τους χρήστες, αλλά και των επιπτώσεων προς την κοινωνία (δημόσια υγεία – AIDS – εγκληματικότητα) έχει γίνει δεσπόζουσα.
Ετσι έρχεται στο προσκήνιο την υποκατάσταση με χορήγηση ή και συνταγογράφηση ουσιών, όπως η βουπρενορφίνη ή η μεθαδόνη. Στην Ελλάδα όμως ακόμη και η ίδρυση ειδικών υγιειονομικών μονάδων σε νοσοκομεία -τα πλέον αρμόδια να αντιμετωπίσουν μια νόσο- συναντά λόγω έλλειψης πολιτικής βούλησης και ανάλογων επιχειρημάτων, αντιδράσεις από τις τοπικές κοινωνίες, αλλά και τις γειτονιές, ακόμα και στην πρωτεύουσα.
17 μονάδες
Η εξαγγελία του υπουργού Υγείας για ίδρυση 17 νοσοκομειακών μονάδων έχει σκοντάψει εδώ και 9 μήνες. Τώρα γίνεται λόγος για μικρές μονάδες που θα αναλάβουν με «διαίρεση της κοινωνικής ευθύνης» μέσω της Τοπικής Αυτοδιοίκησης το βάρος που τους αναλογεί για την περιοχή τους. Ζητείται δε από τους μεγάλους δήμους να απαντήσουν σε 5 ημέρες σχετικά με τις ανάγκες του πληθυσμού τους για μείωση της βλάβης! Ιδωμεν. Ωστόσο και η εξαγγελία της περασμένης εβδομάδας, ότι το υπουργείο θα έρθει σε συνεννόηση με τον Πανελλήνιο Φαρμακευτικό Σύλλογο (ΠΦΣ) για παροχή συνταγογραφούμενων υποκατάστατων από φαρμακεία (δηλαδή στην πραγματικότητα εξήγγειλε ότι προχωρά την ελεγχόμενη συνταγογράφηση), φαντάζει με τις σημερινές συνθήκες εξωπραγματική.
Ηδη ο ΠΦΣ που δεν έχει ενημερωθεί επίσημα εκφράζει αντιρρήσεις, αφού δεν γνωρίζει τις προϋποθέσεις και τους όρους ασφαλείας εφαρμογής του μέτρου και παραπέμπει στην παροχή υποκατάστατων από φαρμακεία του ΙΚΑ ή των νοσοκομείων. Ο γενικός γραμματέας του υπουργείου Αντ. Δημόπουλος μιλά για «καταφυγή» σε ειδικά πιστοποιημένα φαρμακεία, μόνο σε περιοχές που δεν καλύπτονται από κάποια υγιειονομική μονάδα, ενώ ο υπουργός ρητά μίλησε για Αττική και Θεσσαλονίκη.
Σίγουρα τα διάφορα κράτη κάνουν από χρόνια τους πειραματισμούς τους για την καλύτερη εφαρμογή της μείωσης της βλάβης μέσω της υποκατάστασης έως την «ουσιαστικότερη» αντιμετώπιση του πολυπαραγοντικού κοινωνικού προβλήματος. Οπως σημειώνει η Μανίνα Τερζίδου, επιστημονική υπεύθυνη στο ΕΚΤΕΠΝ, άλλες χώρες επικεντρώνονται στη χορήγηση από νοσοκομεία ή ειδικές μονάδες, άλλες κάνουν χρήση και της ελεγχόμενης συνταγογράφησης από εντεταλμένους ιατρούς, άλλες έχουν εμπλέξει και την Τοπική Αυτοδιοίκηση, άλλες παρέχουν έντονη ψυχοκοινωνική στήριξη, «αλλά κάτι κάνουν και σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες εφαρμόζεται ευρύτατα η υποκατάσταση». Σύμφωνα με την ετήσια ευρωπαϊκή έκθεση του 2010, οι υπηρεσίες υποκατάστασης δέχονται 650.000 ανθρώπους.
Οι πολίτες
Με δεδομένο ότι στην Ελλάδα η προβληματική χρήση αφορά κυρίως την ηρωίνη, συνεχίζει η κ. Τερζίδου μιλώντας στην «Ε», αλλά και με δεδομένο ότι έχουμε πανάκριβες μονάδες που κατέληξαν να κάνουν μόνο χορήγηση ή υποκατάσταση και η ελεγχόμενη συνταγογράφηση θα μπορούσε να δώσει μια λύση. 
Αναφερόμενη στις αντιδράσεις προς τη δημιουργία μονάδων υποκατάστασης στα νοσοκομεία υπογραμμίζει πως «δεν είναι δυνατόν να αποφασίζουν οι πολίτες για το ποιες ασθένειες θα θεραπεύονται στα νοσοκομεία της περιοχής τους. Αύριο τι θα πουν, δεν θέλουμε να θεραπεύεται ο διαβήτης ή το AIDS;».
Στην Ευρώπη ισχύουν δύο κατευθύνσεις στην παροχή υπηρεσιών υποκατάστασης, η οποία αποτελεί στοιχείο ενός ευρέος φάσματος αντιδράσεων απέναντι στο πρόβλημα της κατάχρησης ναρκωτικών, που περιλαμβάνει βέβαια και τη θεραπεία χωρίς χορήγηση υποκαταστάτων. Η κατεύθυνση της συντήρησης, δηλαδή ο εφοδιασμός του χρήστη με επαρκή ποσότητα της ουσίας προκειμένου να ελαττωθεί η επιβλαβής συμπεριφορά, ή η αποτοξίνωση -ο σταδιακός περιορισμός της ποσότητας του υποκατάστατου μέχρι το μηδενισμό του. Και αυτό πραγματοποιείται αναλόγως με ή χωρίς ψυχοκοινωνική υποστήριξη, που παρέχεται όχι υποχρεωτικά στο ίδιο σημείο με τη χορήγηση υποκατάστατου.
Η κ. Τερζίδου υπενθυμίζει πως σε περσινή έρευνα του ΟΚΑΝΑ στο κέντρο της Αθήνας, σε σύνολο 275 χρηστών που προσεγγίστηκαν στο δρόμο, οι 235 δεν ήταν ενταγμένοι σε κανένα πρόγραμμα και μόλις 22 σχετίζονταν με τον ΟΚΑΝΑ. Αυτό αποδεικνύει πως η κοινωνική όχληση προκύπτει από τους «αδέσποτους» της πιάτσας. Η ίδια διευκρινίζει δε πως δεν αποτελεί μόνο ευθύνη των ελλιπών αριθμητικά και υπερδιογκωμένων υπηρεσιών του ΟΚΑΝΑ, αλλά είναι και η πανευρωπαϊκή τάση των χρηστών να μην καταφεύγουν στις υπηρεσίες στήριξης. *